Dalajlama – pięć ścieżek

„Kiedy Budda mówi: Tejata gate gate paragate parasamgate bodhi swaha (czyli: „Przejdź, przejdź, przejdź poza, całkowicie przejdź poza, spocznij w oświeceniu”) namawia praktykujących, aby kroczyli pięcioma ścieżkami:

gate – ścieżka nagromadzenia
gate – ścieżka przygotowania
paragate – ścieżka widzenia
parasamgate – ścieżka medytacji
bodhi – ścieżka nieuczenia się już więcej

Określmy więc istotę duchowego rozwoju na tych pięciu ścieżkach:

1. Czym jest wstępna ścieżka, ścieżka nagromadzenia? To okres, w którym głównie się praktykuje motywację nakierowaną na dobro innych i w ten sposób gromadzi wielkie pokłady zasługi. Na tym etapie, chociaż praktykujecie połączenie motywacji i mądrości, wasze urzeczywistnienie pustki nie osiągnęło jeszcze poziomu wzajemnie wspierających się medytacji stabilizującej oraz medytacji analitycznej, określanego jako „stan powstały z medytacji”. Ukoronowaniem tej ścieżki są silnie rozwinięty stan skupionej medytacji i dążenie do osiągnięcia stanu powstałego z medytacji urzeczywistniającej pustkę.

2. Kiedy osiągacie stan mądrości powstałej z medytacji urzeczywistniającej pustkę, wchodzicie na ścieżkę przygotowania. Coraz lepiej zapoznając się z tym stanem, przy jednoczesnym rozwijaniu współczującej motywacji stopniowo zaczynacie wyraźnie dostrzegać pojawianie się pustki przez cztery poziomy ścieżki przygotowania (ciepła, szczytu, wytrwałości oraz najwyższych światowych właściwości).

3. Wreszcie urzeczywistniacie pustkę bezpośrednio, nie skażoną nawet najmniejszym dualistycznym postrzeganiem. To początek ścieżki widzenia: ścieżki wstępnego, bezpośredniego urzeczywistnienia prawdy dotyczącej głębokiej natury zjawisk. W tym miejscu rozpoczyna się na ścieżce mahajany dziesięć stopni bodhisattwy (zwanych podstawami, jako że z nich rodzą się szczególne duchowe właściwości). W czasie ścieżki widzenia oraz ścieżki medytacji przezwycięża się kolejno dwa rodzaje przeszkód: nabytych intelektualnie oraz wrodzonych. Rozwinięte intelektualnie stany umysłu pojawiają się, kiedy postępujemy w myśl błędnych systemów. Istnieją na przykład szkoły buddyjskie, których adepci uważają, że zjawiska istnieją w sposób konwencjonalny, same z siebie. Twierdzą tak, opierając się na nieuzasadnionym „rozumowaniu”, że dyby tak nie było, zjawiska nie mogłyby funkcjonować. Taki rodzaj błędnego zrozumienia, zanieczyszczony opartym na błędnych przesłankach systemem zasad, zwany jest sztucznym lub też nabytym intelektualnie. Nawet jeśli nie nabraliście żadnych nowych skłonności przez błędne myślenie konceptualne w tym życiu, każdy z was nosi w swoim umysłowym kontinuum skłonności rozwinięte przez przez stosowanie się do błędnych poglądów w przeszłych żywotach.
Z kolei wrodzone błędne stany umysłu znaleźć można u wszystkich czujących istot – od owadów począwszy, a na ludziach skończywszy – od nie mającego początku czasu. Działają one same z siebie, niezależnie od błędnych tekstów i sposobów rozumowania.

4. Przeszkody nabyte intelektualnie, czyli sztuczne, usuwa się na ścieżce widzenia. Przeszkody wrodzone dużo trudniej jest przekroczyć (gdyż znajdujemy się pod wpływem owych błędnych stanów umysłu od nie mającego początku czasu). Usuwa się je przez ciągłe medytowanie nad znaczeniem pustki. Ponieważ tego typu medytację trzeba wykonywać przez dłuższy czas, ta faza duchowej ścieżki zwana jest ścieżką medytacji. Oczywiście już wcześniej medytowaliśmy nad pustką, ale ścieżka medytacji to ścieżka przedłużonego zaznajamiania się z pustką. Na tym poziomie pokonujecie pozostałe dziewięć stopni bodhisattwy. Z dziesięciu pierwsze siedem nazywa się nieczystymi, a ostatnie trzy – czystymi. Na pierwszych siedmiu stopniach wciąż jeszcze usuwamy negatywne przeszkody i dlatego nie można ich jeszcze nazywać czystymi. W pierwszej części ósmego stopnia usuwa się przeszkadzające emocje. Równowaga ósmego, dziewiątego i dziesiątego stopnia bodhisattwy pozwala przezwyciężyć przeszkody na drodze do wszechwiedzy.

5. Następnie, za sprawą podobnej do diamentu skupionej medytacji będącej ukoronowaniem dziesięciu stopni bodhisattwy możecie skutecznie wykorzenić niezwykle subtelne przeszkody na drodze do wszechwiedzy. Dosłownie w następnej chwili wasz umysł staje się wszechwiedzącą świadomością, jednocześnie głęboka natura umysłu staje się Ciałem Natury buddy. Jest to piąta, a zarazem ostateczna ścieżka: ścieżka nieuczenia się więcej. Z niezwykle subtelnego wiatru (czyli energii), która stanowi jedność z tym umysłem, spontanicznie wyłaniają się różne czyste i nieczyste formy fizyczne, aby pomóc czującym istotom. Emanacje te zwane są ciałami formy buddy. Osiągnęliśmy zatem stan buddy i jesteśmy źródłem pomocy i szczęścia dla wszystkich czujących istot.”
Dalajlama