Dalajlama – Trzy poziomy percepcji

„Jeżeli chodzi o pragnienie, na podstawie własnego doświadczenia możemy rozróżnić kilka jego typów. Emocja, jaka towarzyszy nam, gdy widzimy jakiś towar w sklepie i chcemy go mieć, stanowi wstępny poziom i różni się od tej, której doświadczamy, gdy dokonaliśmy już zakupu i kiedy odczuwamy, że przedmiot stanowi naszą własność. Łączy je to, że obydwie stanowią przejaw pragnienia, lecz różnią się nasileniem.

Istotne jest w tym kontekście rozróżnienie pomiędzy trzema poziomami percepcji – trzema sposobami, w jaki przedmioty pojawiają się i są przez nas postrzegane. Na pierwszym poziomie przedmiot jedynie pojawia się i zostaje zauważony, lecz nie dochodzi jeszcze do wytworzenia pragnienia. Z drugim poziomem mamy do czynienia, gdy pojawia się poczucie: „O, to naprawdę niezłe” i rodzi się pragnienie. O trzecim poziomie można mówić wówczas, gdy decydując się na zakup towaru, który staje się teraz naszą własnością, znajdujemy w nim upodobanie.

Już na pierwszym poziomie, gdy jedynie postrzega się przedmiot, wydaje nam się, że istnieje on niezależnie, jako odrębny byt; umysł nie jest jeszcze jednak silnie zaangażowany, nie wiąże się z nim. Na drugim poziomie niewiedza – postrzeganie przedmiotu jako odrębnego bytu – wywołuje w nas pragnienie posiadania go. Istnieje subtelny poziom pragnienia, który może współistnieć wraz z ową świadomością pojmująca przedmiot jako samoistny byt, gdy jednak pragnienie staje się silniejsze, pojęcie niezależnej egzystencji zjawisk działa jako przyczyna wywołująca pragnienie, lecz nie jest z nim tożsame.

Niezmiernie ważne jest, abyście sami, we własnym doświadczeniu rozpoznali, że:

Na pierwszym poziomie przedmiot pojawia się jako istniejący samodzielnie byt.

Na drugim poziomie jest świadomość, która akceptuje owo pojawianie się – postrzegając przedmiot jako samodzielnie istniejący, co prowadzi do wytworzenia pragnienia.

Na trzecim poziomie, gdy dokonaliśmy zakupu takiego przedmiotu, który uważamy za przyjemny i istniejący niezależnie oraz weszliśmy w jego posiadanie, zaczyna się z nim wiązać silne poczucie własności, przez co zaczynamy uznawać go za szczególnie cenny.

Na sam koniec tego procesu dwa potężne strumienie lgnięcia – przywiązanie do przedmiotu, który uważamy za przyjemny i istniejący niezależnie oraz przywiązanie do samego siebie – łączą się ze sobą, co sprawia, że pragnienie staje się jeszcze silniejsze. Rozważcie, czy faktycznie taki jest mechanizm.

W przypadku nienawiści przebieg procesu jest taki sam. Na poziomie wstępnym mamy konwencjonalną percepcję cech przedmiotu – na przykład, postrzeganie i identyfikacja czegoś jako złego. Do drugiego poziomu dochodzimy, gdy na skutek myślenia „O, to coś złego” pojawia się nienawiść. Następnie mamy trzeci poziom, gdy ów przedmiot postrzega się w odniesieniu do nas samych, jako potencjalnie szkodliwy dla nas, przez co emocje ulegają wzmocnieniu – a nasza nienawiść staje się jeszcze silniejsza”.

Dalajlama – SENS ŻYCIA Z BUDDYJSKIEJ PERSPEKTYWY (strony 28-30, wydawnictwo A)